موسی بن اسماعیل تبوذکیتَبوذَکی، موسی بن اسماعیل، ابوسلمة مِنقَری، عالم و محدّث بصری در قرن دوم و سوم می‌باشد. ۱ - شهرتسبب شهرت وی را به تبوذکی، فروشندگی کود یا محتوای شکم مرغان، یا سکونت وی در محله تبوذک دانسته‌اند. [۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۴۷.
[۲]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۳۹۵، حیدرآباد دکن ۱۳۷۵ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۵ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
۲ - حیاتتاریخ دقیق ولادت تبوذکی دانسته نیست؛ تنها می‌دانیم که در اوایل خلافت ابوجعفر منصور عباسی (۱۳۶ـ ۱۵۸) متولد شده و با توجه به این‌که بصری خوانده شده، احتمالاً در بصره زندگی می‌کرده است. از زندگی او اطلاعی در دست نیست، جز آن‌که از سال ۱۶۰ به استماع حدیث پرداخته و از مشایخ بزرگی که بیشتر اتباع تابعین بوده‌اند، حدیث شنیده است. ۳ - اساتیدوی مشایخ متعددی داشته که برخی از آنان عبارت‌اند از: جریربن حازم ، حَمّادبن سلمه ، مبارک بن فضاله ،عبدالعزیزبن ماجِشون ، قاسم بن فضل و مهدی بن میمون می‌باشد. [۳]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۳۶۱، ج ۱۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
[۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۴۷.
[۵]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۵۲.
بسیاری از محدّثان بعدی، بی‌واسطه یا باواسطه از راویان تبوذکی بوده‌اند؛ ابوزُرعه و بسیاری دیگر با واسطه از وی روایت کرده‌اند. [۶]
محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، التّاریخ الصّغیر، چاپ محمودابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴ - تعداد احادیثتعداد احادیثی را که تبوذکی گردآورده، ۰۰۰، ۳۵ ثبت کرده‌اند. [۷]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
۵ - اوصاف تبوذکی در رجالرجال نویسان و اصحاب جرح و تعدیل بر وثاقت و امانت تبوذکی در نقل احادیث تأکید داشته و با الفاظی چون ثقه، امین و صدوق وی را ستوده‌اند. [۸]
ابن سعد، طبقات ابن سعد، ج۷، قسم ۲، ص۵۶.
[۹]
عبدالحسین امینی، الغدیرفی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۸۷، ج ۱، بیروت ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷.
[۱۰]
ابن حبّان، کتاب الثقات، ج۹، ص۱۶۰، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ ۱۹۸۳.
۶ - وفاتتبوذکی در ۲۲۳ در بصره درگذشت. [۱۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۴۷.
[۱۲]
محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، التّاریخ الصّغیر، ج۲، ص۳۲۰، چاپ محمودابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن حبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ ۱۹۸۳. (۲) ابن سعد، طبقات ابن سعد. (۳) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب. (۴) عبدالحسین امینی، الغدیرفی الکتاب و السنة و الادب، ج ۱، بیروت ۱۳۸۷/ ۱۹۶۷. (۵) محمدبن اسماعیل بخاری جعفی، التّاریخ الصّغیر، چاپ محمودابراهیم زاید، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۶) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۰، چاپ شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲. (۷) محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن ۱۳۷۵ـ ۱۳۷۷/ ۱۹۵۵ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۸) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «موسی بن اسماعیل تبوذکی»، شماره۳۲۵۶. |